Ai đấy Thúy Kiều vào lầu xanh? Ai xô Alissa vào khung cửa hẹp? Định mệnh hay nghi ngẫu? Hoàn cảnh xã hội, tư tưởng tôn giáo, hay ý thức quyết tuyển tự do của con người, hay tâm thức của thiên tài sáng tác? Hay mọi thứ đó phối hợp?
Ta tạm nói theo lối hồ đồ: chính Nguyễn Du đã đẩy Kiểu vào lầu xanh; chính Gide đã xô Alissa vào khung cửa hẹp. Để làm gì?
Vào phong trần, Thúy Kiều té sấp ngửa, mình máy đầy bụi, xiêm áo đảo điên, bị tước đoạt mọi quyền sống, chính khi đó, Nguyễn Du lại đề huề đưa đức lý công thức ra khuyên giải; nhưng tại sao trong lời tương nhượng ôn tồn, bỗng dưng toàn thể vấn đề tư tường được đặt trở lại với xã hội Á đông?
Bước vào khung cửa hẹp băng tuyết, nằm chết lạnh giữa niềm trình bạch cóng giá chơi vơi, tiếng than dài của Elissa bỗng báo hiệu cho xã hội Tây phương biết rằng họ đã sống dở chết dở, suốt hai ngàn năm. Nghĩa là kể từ ngày những tiếng nói giậy tự nguồn sống thiên thu bị nhân gian hiểu theo lối hẹp hòi công thức.
